Verhalen delen hoort bij de mens. Verhalen verbinden en raken ons allemaal. Dat is de kracht van verhalen delen. Als we het hebben over verhalen delen, denken we meestal aan het vertellen of aan het verhaal zelf. Maar minstens zo belangrijk is het luisteren. In het luisteren naar (levens)verhalen van anderen zit een enorme kracht verborgen. Bij het spelen van Sharing Stories wordt deze kracht ten volle benut. Deze blog gaat dan ook over de kracht van het luisteren.
Zet een groepje mensen bij elkaar en dan zul je zien dat er al snel verhalen worden gedeeld. De een begint, de ander vult aan en weer een ander heeft ook nog wel een mooie anekdote. Goed naar elkaar luisteren is er vaak niet bij. Verhalen worden lang niet altijd afgemaakt, men valt elkaar geregeld in de rede. De een heeft meteen het hoogste woord, de ander zou misschien ook wel iets willen vertellen, maar houdt zich van nature stil. Zo hoeft het natuurlijk niet te gaan, maar zo gaat het in de praktijk vaak wel. Het kan ook anders, laten interventies met Sharing Stories zien.
“In deze setting moet je ook naar mensen luisteren die je in eerste instantie zelf niet uitkiest en dan kom je erachter dat ook deze mensen interessante dingen te vertellen hebben.”
Betekenisvol contact
Sharing Stories richt zich op ouderen die een risico lopen op emotionele eenzaamheid. Deze ouderen ervaren een gebrek aan betekenisvol contact en hebben vaak een negatief beeld van zichzelf en het geleefde leven. Contact wordt dan veelal afgehouden. Betekenisvol contact is contact waarin mensen zich gezien en gehoord voelen. Daarbij is aandacht voor de positieve en de minder positieve gebeurtenissen in het leven, de beleving hiervan en wat deze gebeurtenissen voor iemand kunnen betekenen.
Sharing Stories laat deze ouderen in drie spelbijeenkomsten de waarde van betekenisvol contact ervaren wanneer zij positieve persoonlijke verhalen met elkaar delen. Deelnemers zitten daarbij gezamenlijk rond een speelbord: een landkaart met daarop zes levensfasen. Om de beurt vertellen zij over een positieve herinnering uit een bepaalde levensfase. De manier van vertellen, luisteren en bevragen maakt dat deelnemers aan Sharing Stories zich wél gezien en gehoord voelen. Deze manier van vertellen wordt Vertellen 2.0 genoemd en is onderdeel van de spelregels van Sharing Stories. Naar elkaar luisteren is daarbij misschien wel de belangrijkste spelregel.
Luisteren in stilte
Bij Sharing Stories komt iedereen aan de beurt om te vertellen. Wie niet vertelt is stil en houdt alle meningen, oordelen of adviezen voor zich. Er wordt dus geluisterd in stilte. Die stilte is natuurlijk allereerst belangrijk voor de verteller. Deze krijgt zo alle gelegenheid een verhaal te vertellen, zonder onderbroken te worden. De verteller wordt dus letterlijk gezien en gehoord.
“Het is wel anders dan normaal een verhaal vertellen. Je had eerbied voor degene die moest vertellen. En het is leuk, dat er echt naar je geluisterd wordt.”
Maar de stilte is net zo belangrijk voor de luisteraars. De stilte zorgt er namelijk voor dat de luisteraars even uit hun eigen wereld stappen en zich kunnen verplaatsen in de verteller en diens verhaal. Het eigen verhaal schuift even naar de achtergrond. In die stilte worden bovendien aannames en oordelen even opzijgezet en ontstaat er ruimte om de verteller met andere ogen te bekijken. Een luisteraar kan even in het perspectief van de verteller stappen en ervaren wat de ander te vertellen heeft. Dit is de basis voor empathie: je begrijpt niet alleen wat de ander vertelt, je voelt het ook. Dit is essentieel voor het ervaren van verbinding, voor betekenisvol contact.
Jezelf herkennen in het verhaal van de ander
Verhalen dragen universele thema’s in zich. Sharing Stories moedigt deelnemers aan te vertellen over thema’s als liefde, succes, plezier en moed. Deelnemers gaan al spelende op zoek naar positieve levensverhalen of naar positieve elementen in minder fijne herinneringen. Luisteren in stilte biedt deelnemers de gelegenheid om zichzelf te herkennen in de thema’s in het levensverhaal van de verteller. Luisterend naar het verhaal van een ander komen er vanzelf eigen herinneringen naarboven. Dat zorgt ervoor dat de luisteraar zich tot het vertelde verhaal gaat verhouden: ‘Oh, zo ging dat bij ons thuis ook’, ‘Gelukkig heb ik dat niet hoeven meemaken.’ of ‘Ik heb ook wel eens moed moeten opbrengen in mijn leven.’ Zo zorgt het luisteren in stilte niet alleen voor verbinding tussen verteller en luisteraars, maar verrijkt het verhaal van de verteller ook het levensverhaal van de luisteraars! Wie goed luistert, ontwikkelt gemakkelijk empathie voor de verteller en gaat mogelijk met andere ogen naar zijn of haar eigen verhaal kijken.
“Er wordt door niemand door een verhaal heen gepraat en daardoor ontstaat er echt intimiteit. Je merkte dat we toch wel met elkaars verhalen bezig waren in de loop van de week. … de empathie voor de ander, de herkenning, de heftigheid als je zoiets door moet maken, de bewondering ook. Ik heb zelf de derde keer de andere spelers bedankt dat zij mij verrijkt hebben met hun verhalen.”
Actief luisteren om een passende vraag te stellen
Bij het spelen van Sharing Stories krijgen luisteraars ieder een stapeltje kaartjes met daarop een vraag geformuleerd. Deze vraagkaartjes sturen steeds naar positieve elementen in het vertelde verhaal. Als de verteller zijn verhaal heeft verteld, mogen de luisteraars de verteller om de beurt een vraag stellen. Dit betekent dat iedere luisteraar eerst actief en vol aandacht heeft moeten luisteren naar het verhaal. Hij moet immers een passende vraag kiezen of er zelf eentje bedenken. Bijvoorbeeld: Waar ben je hier wijzer van geworden? Deze vragen verrijken het vertelde verhaal, ze brengen de diepere betekenis ervan aan de oppervlakte. Dit geeft niet alleen de verteller een positief gevoel, maar ook de luisteraar die de vraag heeft gesteld. Voor beiden geldt dat het gevoel van eigenwaarde – en van gezien en gehoord worden – wordt vergroot. Er is werkelijk sprake van betekenisvol contact.
Belangrijke sleutel
Luisteren in stilte – zonder oordeel, actief en vol aandacht – is dus een enorm belangrijke sleutel in het tot stand brengen van een positiever beeld, zowel van jezelf als van de ander. En daarmee in het tot stand brengen van betekenisvol contact. Het is een kunst die lang niet iedereen vanzelf gegeven is. Sharing Stories laat ouderen met (een risico op) emotionele eenzaamheid spelenderwijs deze kunst beoefenen. De spelregels, zorgvuldig bewaakt door een getrainde spelleider, verschaffen alle deelnemers voldoende helderheid hoe er naar elkaar geluisterd moet worden. Deelnemers ervaren daarbij betekenisvol contact en doen daarmee vertrouwen op om contact aan te gaan.
“Als je elkaar niet kent, dan neem je maar dingen aan. Maar als je nu van iemand hoort hoe iemand is, dan is dat leuk om mee te praten.”
Auteurs: Brenda van Dam, Gerdi Keeler december 2023
Citaten zijn afkomstig van deelnemers aan interventies met Sharing Stories